Strefy ekonomiczne w Chinach różnią się od siebie wszystkim, czym tylko się da, począwszy od założeń organizacyjnych, aż po regulacje prawne. Sytuację komplikuje brak jednolitego prawodawstwa i duża swoboda prawna w tworzeniu stref przez władze lokalne.

Model organizacyjno-prawno-finansowy specjalnych stref ekonomicznych (SSE) jest wzorcem dla wszystkich innych stref ekonomicznego i technologicznego rozwoju w Chinach. Nie oznacza to, że we wszystkich typach wolnej działalności gospodarczej obowiązuje jeden system. Rozwiązania przyjęte dla SSE służą jako wyznacznik minimalnych standardów. Ponadto trzeba pamiętać, że rządy i władze lokalne mają dużą swobodę w określaniu praw i obowiązków w podlegających im strefach. Dopiero uwzględnienie wszystkich warunków (obowiązujących w SSE, a także regulacji lokalnych władz dla danej strefy) pozwala na pełne zrozumienie swojej sytuacji prawnej, możliwości i ograniczeń dla swojego przedsięwzięcia.

Joint venture w SSE

Należy pamiętać, że w prawie chińskim w przypadku SSE nie ma obecnie żadnego nakazu prawnego, by firma lub przedsiębiorca zagraniczny musiały utworzyć joint venture wyłącznie z chińskim partnerem. W przeszłości była to jedyna możliwość wejścia na rynek chiński. Obecnie dopuszczalna jest zarówno kooperacja, jak i samodzielna działalność. Oczywiście tajemnicą poliszynela jest to, że najchętniej i najbardziej przychylnie traktowane są mieszane chińsko-zagraniczne przedsięwzięcia. Ostatnia decyzja gospodarcza rządu w Pekinie, że celem gospodarczym na najbliższe dziesięć lat jest rozwój przemysłu nowoczesnych technologii, jest nie tylko informacją o planach rozwojowych dla chińskiej gospodarki, ale przede wszystkim wskazówką gwarancji powodzenia inwestycji zagranicznych w Chinach. Decydując się na zainwestowanie w Chinach, warto dokładnie zapoznać się z preferencjami rządu centralnego.

Poszukiwanie chińskiego partnera

Każdy wie, że dobry partner w biznesie jest wszystkim, co potrzebne, by osiągnąć sukces. W Chinach ma to nie tylko wymiar w kategorii krociowych zysków, ale głębszy sens wyrażony w pojęciach guanxi i mianzi. Poszukiwania chińskiego partnera można rozpocząć na długo przed uruchomieniem procedury rejestracyjnej joint venture. Doświadczenia innych firm pokazują, że swojego potencjalnego partnera poszukiwały na targach branżowych w Chinach lub chińskich firm uczestniczących na podobnych imprezach w innych krajach na długo przed podjęciem ostatecznej decyzji. Tam mieli możliwość przyjrzenia się swojej konkurencji, a rozmowa z chińskim partnerem stała się doskonałą okazją dla tych firm do weryfikacji własnych pomysłów i celów biznesowych co do rynku chińskiego. Inna możliwość znalezienia partnera to skorzystanie z pomocy wyspecjalizowanych biur ds. rozwoju, działających przy urzędach władz lokalnych. Obecnie istnieją też specjalistyczne firmy obsługujące inwestorów zagranicznych, na rzecz których świadczone są różnego rodzaju usługi prawne, w tym też poszukiwanie partnera do biznesu.

Etapy tworzenia joint venture

Procedurę rejestracji uruchamia złożenie przez firmę lub przedsiębiorcę zagranicznego podania, zawierającego oświadczenie woli o otwarciu w Chinach swojego przedsięwzięcia. Do tego pisma należy dołączyć:
– informacje o planowanej inwestycji (branża, wielkość kapitału, zatrudnienie, certyfikaty środowiskowe, ISO, patenty, pakiet socjalny itp.),
– określenie potrzebnej wielkości działki gruntu,
– informacje o ilości i rodzaju potrzebnych mediów,
– opis sprzedaży wytworzonych w ramach joint venture w SSE produktów.
Złożenie tych dokumentów uruchamia drugi etap, czyli negocjacje, w czasie których weryfikowane są wszystkie przedstawione dokumenty oraz dopracowywane szczegóły planowanej inwestycji. Na tym też etapie następuje poszukiwanie chińskiego partnera, jeśli partner zagraniczny jeszcze takiego nie ma. Etap ten kończy się podpisaniem kontraktu. Zawarte porozumienie jest podstawą do uzyskania wizy biznesowej wystawianej przez rząd lub władze lokalne miejsca, gdzie znajduje się strefa. W urzędzie celnym należy przedstawić listę niezbędnych artykułów importowych, na co wystawiana jest przez niego specjalna licencja. Kolejnym etapem jest uzyskanie w Państwowym Urzędzie ds. Gospodarki i Handlu (State Administration for Industry and Commerce SAIC) pozwolenia na uruchomienie działalności. Procedurę tworzenia joint venturezamyka otrzymanie promesy na przydział działki oraz podpisanie umowy na wieloletnią jej dzierżawę. Warto tutaj podkreślić, że ta umowa najczęściej jest zawierana na 10 lub więcej lat. Jak podkreślają specjaliści od rynku chińskiego na najdłuższe okresy mogą liczyć te firmy, które w opisie swojego przedsięwzięcia określają czas inwestowania jako długoterminowy. Takie podejście jest zgodne z mentalnością samych Chińczyków, dla których większą wiarygodność ma ten, kto dłużej chce z nimi współpracować. Ogromne znaczenie mają normy ochrony środowiska. Na pozwolenie nie ma co liczyć zagraniczna firma, jeśli nie spełnia w tym zakresie wymogów światowych.

Struktura kapitałowa i status

Według prawa chińskiego udział inwestora zagranicznego w ramach joint venture nie może być mniejszy niż 25%. Są jednak sektory przemysłu, gdzie ten udział jest jeszcze mniejszy i wynosi 5%. Ma to zastosowanie do branż uważanych za strategiczne, jak np. lotnicza, energetyczna. Do wiosny tego roku takie rozwiązania prawne dotyczyły także branży samochodowej. Obecnie wielkość udziału została zwiększona z korzyścią dla inwestorów zagranicznych do 50% w planowanym przedsięwzięciu. Postanowienia o wielkości udziału firmy zagranicznej są bardzo istotne. Firma planująca inwestycję winna zadbać o to, by zapis o procentowym udziale był jasny. Z tym prawo chińskie wiąże określone skutki prawne. Nieprecyzyjne zapisy uniemożliwiają nadanie temu przedsięwzięciu statusu joint venture. To sprawia, że powstałe przedsięwzięcie nie będzie mogło skorzystać z wielu przywilejów prawnych i podatkowych.
Dziś prawo chińskie zezwala podmiotom zagranicznym na uruchomienie w SSE samodzielnej działalności gospodarczej w postaci WFOE – Wholly Foreign-owned Enterprise (przedsiębiorstwa z całkowitą własnością zagraniczną) oraz FICE – Foreign Invested Commercial Enterprise (przedsiębiorstwa handlowe z udziałem zagranicznym). Pierwszy typ przewidziany jest dla działalności produkcyjnej i montażowej. Drugi zaś dodatkowo może prowadzić działalność handlową.
Z prawa chińskiego o działalności joint venture w specjalnych strefach ekonomicznych wynika, że działalność takiego przedsiębiorstwa nie musi być ograniczona czasowo. Niewątpliwym atutem przemawiającym za inwestowaniem w SSE jest gwarancja prawna dla joint venture, że nie podlegają one nacjonalizacji przez rząd w przyszłości.

Organy spółki

Z chwilą rejestracji joint venture jej założyciele winni znać skład personalny władz statutowych spółki. Prawo chińskie wymaga dwóch organów: rady nadzorczej (RN) i zarządu. Założenia prawne dla rad nadzorczych przypominają te, które znane są w polskim Kodeksie Spółek Handlowych, ale z pewnymi różnicami. Głównym zadaniem RN jest decydowanie o najważniejszych sprawach przedsiębiorstwa. Jej skład mogą tworzyć zarówno Chińczycy, jak i cudzoziemcy. Funkcja przewodniczącego może być powierzona przedstawicielowi strony chińskiej albo zagranicznej. Wybór jest pozostawiony umawiającym się stronom. Przewodniczący reprezentuje spółkę jako osoba prawna. Kadencja rady trwa od 3 do 5 lat. Bieżące kierowanie sprawami spółki należy do zarządu i dyrektora generalnego. W praktyce zarządzanie jest podzielone w ten sposób, że część finansowa i rozwojowa spółki należy do strony chińskiej. Dlaczego? Powody są dwa. Otóż najczęściej udziałowcami po stronie chińskiej są chińskie państwowe przedsiębiorstwa, które podlegają kontroli odpowiednim wydziałom lokalnych urzędów. U podstaw powołania stref leży myśl, że mają one służyć chińskiej gospodarce. To zaś pociąga za sobą dalsze konsekwencje – wszystkie przedsiębiorstwa w strefach, nawet zagraniczne, mają działać na korzyść przede wszystkim chińskiej gospodarki. Drugi powód jest taki, że wielkość udziałów jest proporcjonalnie niższa po stronie zagranicznej.

Związki zawodowe i sfera socjalna

Niezwykle ważnym elementem przedsiębiorstwa jest działalność w jego ramach związków zawodowych, które zrzeszone są w związkach branżowych. Ich pozycję, prawa i obowiązki oraz wzajemne relacje pracodawca – pracownik – związek reguluje wiele aktów prawnych. Najważniejszy z nich to chiński kodeks pracy Laodongfa (czyt. lao dong fa). Część postanowień jest w przepisach regulujących specjalne strefy ekonomiczne. Przedstawiciel związków zawodowych jest członkiem rady nadzorczej i ma prawo wypowiadania się w zakresie zwalnianych pracowników. Zasięganie jego opinii jest obligatoryjne. Najważniejszym uprawnieniem związków zawodowych jest negocjowanie i podpisywanie w imieniu załogi układów zbiorowych zawieranych z zarządem spółki. Nieuniknione jest, że obok związków zawodowych może działać organizacja partyjna. Wbrew obiegowym opiniom nie jest to bezwzględny warunek zgody na powołanie spółki joint venture.
Do założycieli joint venture należy także opracowanie pakietu socjalnego. Najczęściej chodzi o kwestie związane z przerwą na posiłek – chifan (czyt. czy fan), urlopami (częściowym lub całkowitym ekwiwalentem), świadczeniami z tytułu choroby, chińskim świętami.

Warunki ekonomiczne joint venture

Joint venture w Chinach mają swobodę w decydowaniu o tym, od kogo mogą nabywać środki produkcji. Istnieje możliwość kupowania ich poza granicami Chin. W niektórych przypadkach jest to w pełni uzasadnione z uwagi na charakter produkcji. Najczęściej chodzi o części zamienne, surowce, półprodukty, maszyny, które nie są wytwarzane w Chinach lub ich jakość jest niższa.
Trzeba pamiętać, że strefy cieszą się swoistą niepodległością w stosunku do innych obszarów gospodarczych w Chinach. Obowiązujące w nich prawa są bardzo korzystne dla działających tam firm. Przedsiębiorstwa mogą swobodnie decydować o zakupywaniu usług u różnych kooperantów zewnętrznych. Najbardziej jest to widoczne w SSE Shenzhen, graniczącej z Hongkongiem. Przedsiębiorstwa joint venture nierzadko kupują za granicą (w Hongkongu) energię elektryczną, paliwa, bądź też powołują odrębne spółki na gruncie prawa hongkońskiego, których celem jest obsługa ich lub innych firm w innych strefach w Chinach. Dlatego też rząd zachęca spółki joint venture w SSE, by korzystały one z chińskiego transportu kolejowego, morskiego, lotniczego, usług pocztowych, spedycyjnych, cargo, telefonicznych, energii i innych, oferując im w zamian ceny państwowe.
Eksport produktów wytworzonych w strefach zazwyczaj należy do zagranicznego partnera. Nie zawsze się to podoba chińskiemu partnerowi. Wynika to z faktu, że wiele chińskich firm ma aspiracje sięgające daleko poza granice własnego kraju. Chińskie przedsiębiorstwa liczą na to, że współpraca w ramach joint venture, obok korzyści finansowych, da im możliwość poznania i uczestniczenia w międzynarodowych rozliczeniach. Dlatego też rząd próbuje poprzez zmianę prawa wprowadzić dodatkowe obowiązki rejestracji transakcji, poprzez ich bardziej szczegółowe opisywanie w dokumentacji finansowej.
Operacje na rynku wewnętrznym o wiele łatwiej rządowi kontrolować. Choć joint venture mogą samodzielnie dokonywać sprzedaży swoich produktów na terytorium Chin, to w praktyce istnieje sieć komisów i pośredników państwowych. Podmiot kupujący od spółki joint venture będzie musiał wnieść opłatę celną z tytułu importu. Dzieje się tak, ponieważ strefy są wydzielonym obszarem celnym w stosunku do reszty kraju. Zasady sprzedaży na rynku wewnętrznym są w każdym przypadku dokładnie opisane w umowie powołującej joint venture.

Autor: Jacek Strzelecki